Nguyên phi Ỷ Lan tên thật là Lê Thị Yến,quê bà ở làng Thổ Lỗi (Sau đổi là làng Siêu Loại,huyện Thuận Thành Bắc Ninh.Nay là xã Dương Xá,Quận Long Biên TP Hà Nội).Trong một lần về chùa Dâu cầu tự,vua Lý Thánh Tông(1054-1072)đã tình cờ gặp bà đang đứng dựa gốc lan,thấy bà xinh đẹp lại có tài đối đáp nên vua tuyển bà về cung phong làm nguyên phi.Để ghi nhớ hình ảnh cô gái đứng dựa gốc lan buổi đầu gặp gỡ,vua đặt tên cung xây riêng cho bà là cung Ỷ Lan.Vì vậy,bà cũng được người đời gọi là Nguyên phi Ỷ Lan.Năm 1069 vua mang đại quân đi chinh phạt phương Nam,vua đã trao quyền nhiếp chính cho bà.Với tài trí và sự quyết đoán,bà đã dẹp yên bạo loạn,mở kho cứu đói cho dân,giữ được yên dân thịnh quốc,được vua hết lời khen ngợi và tin tưởng.Năm 1072,vua Lý Thánh Tông băng hà,bà đã chính thức trở thành Hoàng Thái Hậu giữ quyền nhiếp chính.Năm 1077,lợi dụng tình hình,nhà Tống đem quân xâm lược nước nhà,Bà đã cùng Thái úy Lý Thường Kiệt lãnh đạo quân,dân cả nước đánh bại kẻ thù.
Do bà đã đem lại nhiều ơn đức cho nhân dân ,được nhân dân tôn thờ là Quan Thế Âm ngay từ khi bà đang còn tại thế.Đền thờ Nguyên phi Ỷ Lan được xây dựng vào cuối thế kỷ XI,kiến trúc theo lối cung đình.Hàng năm,vào các ngày:19,20,21 tháng 2 âm lịch nhân dân xã Dương xá và các vùng xung quanh tổ chức lễ hội.Chính hội là ngày 19-2(tương truyền là ngày sinh của bà).
Nhân dịp chuyến thăm XỨ ĐOÀI MÂY TRẮNG,tác giả Tạ Anh Ngôi đã vào thăm đền Nguyên phi Ỷ Lan.Dưới đây là một số hình ảnh về đền,xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc:
Toàn cảnh đền Nguyên phi Ỷ Lan
Bức cuốn thư Mẫu Nghi Thiên Hạ trước cửa đền
Trước thềm rồng đá
Trước thủy lầu đền Nguyên phi Ỷ Lan
Toàn cảnh thủy lầu đền Nguyên phi Ỷ Lan
Bạn đồng hành Đặng Đình Ban
Nhân Hưng,ngày 28-9-2013
(Bài tổng hợp từ thần tích của đền)
Bài và Ảnh:Tạ Anh Ngôi